W czasie pandemii COVID-19 keczup – popularny sos pomidorowy z przyprawami, dla niektórych będący stylem życia, bo dodatkiem, który zawsze robi robotę i ratuje nawet najbardziej niezjadliwą strawę – znalazł nowe zastosowanie. Bynajmniej nie jako omasta do kiełby czy produkt z kategorii żywności komfortowej (te zastosowania keczupu znane są najstarszym mięsarianom i nie tylko im), ale jako prześmiewcza nazwa na szczepionkę przeciwko koronawirusowi, używana przez antyszczepionkowców.

Dlaczego zabieg medyczny określa się w tym środowisku za pomocą nazwy sosu pomidorowego? Nie tłumaczą tego sami przeciwnicy szczepień, ale można się domyślić, że metafora szczepionki jako keczupu i szczepienia jako keczupowania opiera się m.in. na skojarzeniach związanych z wyglądem i ruchem. Strzykawka z preparatem do szczepienia przypomina nieco z kształtu i budowy plastikowe pojemniki z sosem pomidorowym. Ruch wstrzykiwania preparatu medycznego, powodujący wytryśnięcie cieczy, kojarzy się natomiast z charakterystycznym „psiknięciem”, spowodowanym naciśnięciem (najczęściej) plastikowego pojemnika z keczupem, z którego pod wpływem siły wraz z sosem wydostaje się na zewnątrz powietrze. Ten moment dźwiękowy może zresztą stanowić element znaczący dla prześmiewczej wymowy całego obrazu metaforycznego. Odgłos „psiknięcia” keczupu kojarzy się bowiem z często wykorzystywanym, zwłaszcza przez dzieci, tzw. dowcipem toaletowym, związanym z naśladowaniem odgłosu (excusez le mot) pierdnięcia za pomocą różnych przedmiotów, w tym często butelek z keczupem.

Z drugiej strony do powstania nowego znaczenia słowa keczup przyczyniły się być może skojarzenia brzmieniowe z trochę starszym czasownikiem czipować o znaczeniu‘pod pozorem szczepienia ochronnego wszczepiać pod skórę czip, służący do inwigilacji ludzi’, też funkcjonującym w środowisku antyszczepionkowców. Pewne jest to, że nazwa keczup i wyrazy od niej pochodne stanowią lub stanowiły element kryptojęzyka tej społeczności. Jest on związany ze zjawiskiem tajnego komunikowania się w przestrzeni internetowej na tematy, które ze względu na swoją kontrowersyjność, nieprawdziwość i często szkodliwość społeczną są przez algorytmy wyszukiwarek internetowych traktowane jako fake newsy i usuwane.

Poza tym warto zauważyć, że keczup w nowym znaczeniu to słowo żywo związane z emocjami: krótko, dosadnie i w sposób atrakcyjny pozwala przeciwnikom szczepień wyrazić oburz wobec rzeczywistości pandemicznej. Stanowi (lub raczej stanowiło, bo w roku 2022 było używane znacznie rzadziej niż rok wcześniej) formę komicznego (niemal z gatunku parodii pure nonsense) ataku na proszczepów, którzy bezmyślnie wierzą w pomidora-19 i dla których mająca otwierać oczy krytyka szczepień to tylko szuria covidowa.

Dagmara Banasiak

Więcej w artykule: D. Banasiak, Ośmieszanie jako świadomy sposób konstruowania relacji my – oni na przykładzie polskich neologizmów nazywających szczepionkę przeciwko COVID-19, [w:] Ja – ty, my – oni. Człowiek jako istota społeczna, red. Lucie Saicová Římalová, Praha 2022, s. 64–76.