Bankomat, paczkomat, znaczkomat, biletomat, numerkomat, pocztomat, mlekomat, wódkomat (!), chlebomat, ciastkomat, sokomat, wodomat, zniczomat, bitomat, skarbomat, książkomat, tacomat, datkomat, ofiaromat, kaczkomat, coolomat, lodówkomat, aptekomat, pocztomat, awizomat, listomat, pożyczkomat, paszomat, paczkomat, wpłatomat… Wraz z rozwojem techniki i technologii powstają nowe urządzenia, które zastępują panią w okienku sprzedającą bilety, wydającą paczki, udzielającą pożyczek czy rozliczającą zeznanie podatkowe. Ułatwiamy sobie w ten sposób życie – zamiast stać w kolejce, podchodzimy do automatu i dostajemy to, czego potrzebujemy. Ułatwienia dotyczą jednak nie tylko organizacji życia, lecz także – jak można się zorientować, gdy przyjrzymy się podanym tu słowom – języka.

Jeśli dostrzegamy podobieństwa między jakimiś zjawiskami czy rzeczami, to język pomaga nam te podobieństwa usystematyzować. Widzimy, że skrzynka ustawiana nad wodą w parkach, „serwująca” (po tym, jak wciśniemy odpowiedni guzik) pokarm dla kaczek pod jakimś względem przypomina urządzenie,  montowane na ogół w ścianach budynków, pozwalające nam wypłacić pieniądze, które zgromadziliśmy na koncie bankowym. Jako że to drugie nazwaliśmy bankomatem, tę pierwszą chcielibyśmy nazwać w podobny sposób: wymyśliliśmy dla niej słowo kaczkomat. Z tego podobieństwa zdaje sprawę cząstka -mat – wyrazy utworzone za jej pomocą nazywają urządzenia, które można objąć ogólną nazwą automat. Paczkomat zatem to ‘automat do wydawania paczek’, biletomat to ‘automat do sprzedaży biletów’, a tacomat ‘urządzenie (zwykle: terminal kart płatniczych) służące wiernym do wpłacania datków kościelnych’. Jak widać, elementy słowotwórcze (w tym wypadku przyrostek, czyli sufiks, a właściwie element „przyrostkopodobny”, czyli sufiksoid) porządkują nam rzeczywistość – pozwalają wydobyć podobieństwa między bardzo różnymi zjawiskami.

 Cząstka -mat, jak łatwo się domyślić, została wyodrębniona ze słowa automat. Nie jest to jedyny wyraz, którego końcowa część stała się odrębnym elementem słowotwórczym – podobny los spotkał alkoholika, od którego „wzięliśmy” element -holik, by utworzyć pracoholika czy trochę żartobliwe nazwy: winoholik, butoholik czy serialoholik.

 Katarzyna Kłosińska